گل ارکیده؛ از معرفی انواع آن تا کاشت و نگهداری

نام گل	ارکیده
نام انگلیسی	Orchid
نام علمی	Orchid sp
زادگاه	سراسر جنوب شرقی آسیا از کوه های هیمالیا به جزایر،در جزیره مین دانائو در فیلیپین و شمال استرالیا و مناطق استوایی

 
 امروزه گل های ارکیده در بخش عظیمی از دنیا تولید می شوند. این گل توسط یک گیاه شناس یونانی نامگذاری شده است. طبق باورهای یونان باستان، این گل مربوط به قدرت باروری مردان است. در سال ۱۹۱۳ گلخانه تولیدی سان کی در سنگاپور تولید ارکیده برای استفاده گل بریده را آغاز کرد که هنوز هم با بیش از ۱۳۷۳ هکتار زیر کشت ارکیده مشغول به کار است و بیشترین بخش تولید آن نیز به اروپا صادر می شود.

یونانی ها و مردم رم به ارکیده ها بیشتر از دید طبی تا کیفیت هنری آن می اندیشیدند و از سال های۱۷۰۰ به بعد به تدریج ارکیده ها به صورت فعلی مورد ارزیابی قرار گرفتند. در دهه های اول ۱۷۰۰ مبلغین مذهبی دریانوردان و گیاه شناسان از قسمت های مختلف دنیا ارکیده ها را به انگلستان آوردند. در دوران ویکتوریا، این گل به قدری کمیاب شده بود که مردم آن را مانند وسیله ای گران‌بها نگهداری می‌کردند و به دنبال جمع آوری آن بودند، درست مثل یک کلکسیون با ارزش! در این مقاله در نظر داریم شما را با انواع گل ارکیده و نحوه کاشت و نگهداری این گیاه آشنا کنیم. با راسخون همراه باشید.
 

انواع گل ارکیده

گل ارکیده از نظر نیاز حرارتی به ۳ گروه تقسیم میشود:
 

1) ارکیده های گرما دوست :

در این گروه باید حداقل درجه حرارت گیاه در شب، ۱۶ درجه سانتی گراد باشد.

ارکیده های ‍ PhaphiopedilumوPhalaenopsis که دوستدار شرایط گرم و محیط های کاملاً سایه و مرطوب هستند، در این گروه قرار میگیرند.
 
علاوه بر آن، ارکیدهDendrobium و Vanda را نیز میتوان در این گروه قرار داد؛ با این تفاوت که همه گونه های ذکر شده، به نور کامل خورشید نیاز دارند.
 
ارکیده های نوعDendrobiumنیز تنها در شرایط خاص و در صورتیکه پیازهای در حال تکامل آنها در اواخر تابستان در معرض نور کامل و هوا قرار بگیرند، گل خواهند داد.
 

 2) ارکیده های گرمای متوسط دوست :

در این گروه باید حداقل درجه حرارت گیاه در شب، ۱۳ درجه سانتی گراد باشد.
 
گونه هایCattleya، Brassavola، Laelia(که محیط های کمی خنک تر و خشک تر را می پسندند) و چندین گونه از هیبریدهایOncidium، همگی در این گروه قرار میگیرند.
 

 (3 ارکیده های سرما دوست :

در این گروه باید حداقل درجه حرارت گیاه در شب، ۱۰ درجه سانتی گراد باشد.
 
این درجه حرارت (به خصوص در اواسط تابستان) برای تولید گل ضروری است زیرا در غیر اینصورت، گیاهان این گروه گل نخواهند داد.
جنس هایی چون Cymbidium و اکثر گونه هایOncidium نیز متعلق به این گروه هستند.

برای جلوگیری از نوسانات دمایی (تغییرات به یکباره دما) بهتر است گل ارکیده هرگز و هرگز در کنار سیستم های گرمایشی و سرمایشی و همچنین منافذ خانه (درب هایی که مدام باز و بسته می شوند) نگهداری نشود زیرا در صورت وقوع نواسانات دمایی، به گیاه شوکی بسیار خطرناکی وارد خواهد شد.
 

نحوه کاشت ارکیده

خاک مخصوص گل ارکیده را تهیه کنید. برخی از تولیدکنندگان تازه کار به اشتباه فکر می کنند خاک مورد نیاز ارکیده نیز مانند دیگر گل هاست و خاک گلدان را انتخاب می کنند. این کار یک اشتباه بزرگ است. ریشه های ارکیده نسبت به سایر گل ها به هوای بیشتری نیاز دارد و خاک گلدان نمی تواند این هوا را برای ریشه ها فراهم کند. بنابراین باید از یک خاک سست تر و با منافذ بیشتر برای کاشت ارکیده استفاده کرد.

بیشتر افراد خزه خشک شده، تراشه های درخت، پوست نارگیل، پرلیت و گلوله های پلی استایرن را با خاک مخلوط می کنند.
 

تهیه خاک

برای سادگی کار شما می توانید خودتان یک خاک مناسب برای ارکیده درست کنید که برای انواع ارکیده کار می کند. برای تهیه خاک از ترکیب چند ماده مختلف استفاده کنید.

دو خاک از مواد زیر با دانه های ریز و متوسط (یک خاک با دانه های ریز و یک خاک با دانه های متوسط) برای ارکیده تهیه کنید که ریشه های کوچک ارکیده از رطوبت بیشتری لذت ببرند و بعد هر دو خاک را با هم مخلوط کنید:

4 قسمت تراشه های ریز درخت یا پوسته های نارگیل
1 قسمت پیت ماس
1 قسمت پرلیت
 
* اگر خاک ارکیده پوسته درخت باشد، لازم است که سالی یک بار یا دوسال یک بار تعویض شود؛ زیرا بافت چوبیِ آن، به مرور زمان خرد شده و خاصیت زهکشی و خارج شدن آب را از دست خواهد داده.

انتخاب ظرف

در صورتی که ارکیده شما از واریته هایی است که اندازه کوچک دارند یک ظرف کوچک و مناسب برای آن انتخاب کنید. گلدان مناسب باید 10 تا 15 سانتی متر قطر  و 20 تا 25 سانتیمتر ارتفاع داشته باشد. بسیاری از گلهای ارکیده درصورتی که ریشه های آنها محدود باشند بهتر رشد می کنند . مطمئن شوید ظرفی که انتخاب میکنید به اندازه کافی سوراخ زهکشی داشته باشد. به خاطر داشته باشید آبیاری بیش از حد برای ارکیده مضر است. برخی از گونه های ارکیده مثل cymbidiums به گلدان های بزرگی برای جای دادن ریشه های بلند خود نیاز دارند.
 

انواع گلدان های زیر برای کاشت ارکیده پیشنهاد می شوند:
 

گلدان های خاص که شبکه ای از سیم های به هم پیوسته هستند که باعث رسیدن هوای کافی به ریشه های ارکیده می شود. این گلدان ها را می توان برای دریافت نور بیشتر آویزان کرد.

گلدان های پلاستیکی با رنگ روشن که نور خورشید بیشتر به ریشه برسد. این اجازه می دهد که ریشه های ارکیده بدون مشکل رشد کنند دلیل بهتر بودن گلدان های شفاف نسبت به دیگر گلدان ها، آن است که اجازه عبور نور خورشید را می دهند، زیرا ریشه های گل ارکیده برای رشد خود، نیاز به نور خورشید دارند، در نتیجه با دسترسی ریشه به نور، گیاه می تواند بر روی رشد سالم تمرکز کرده و غنچه دهی داشته باشد.

از طرفی ممکن است دیدن ریشه های هوایی ارکیده در گلدان پلاستیکی (گلدان مخصوص ارکیده) ظاهر خوشایندی نداشته باشد، لذا می توانید گلدانی کمی مات و زیبا را خریداری کنید که در انتقال نور به ریشه نیز موثر باشد..

گلدان های چوبی که از چوب مقاوم نسبت به پوسیدگی ساخته شده اند. هر چوبی که در گلدان به کار می رود قبل از اضافه کردن خاک، با ورق خزه پوشانده می شود.
 
برای خرید گلدان مخصوص ارکیده اکیدا توصیه می کنم، گلدان بیش از حد بزرگ نسبت به سایز قبلی گلدان گیاه خریداری نشود، زیرا بخش اعظمی از انرژی گیاه صرف رشد ریشه های هوایی ارکیده شده و این عمل منجر به تاخیر افتادن گلدهی در گل ارکیده می شود که در این حالت شرایط احیا گل ارکیده بسیار سخت خواهد شد.

کاشت دانه های ارکیده

بهترین زمان برای کاشت ارکیده اوایل تا اواسط بهار است. اگر ارکیده را با دانه می کارید باید صبور باشید. باید مواظب باشید دست های شما و محیطی که در آن بذرها را می کارید استریل باشد. چند دانه روی خاک در هر گلدان پراکنده کنید. در صورت لزوم از کودهای سازگار با محیط زیست استفاده کنید. از بهترین خاک ممکن استفاده کنید.
 


زمانی که گیاه ارکیده مقداری بزرگ شد و برگ تشکیل داد گیاه را از گلدان بیرون آورید، ریشه های مرده و فاسد را قطع کنید. قبل از قرار دادن ریشه در گلدان، در صورت نیاز ریشه را به  چندقسمت تقسیم کنید. به آرامی مخلوط خاک را اضافه کنید و ریشه را با خاک بپوشانید.
 

عوض کردن گلدان گل ارکیده

بر اساس یک قاعده کلی و نگهداری شاخه گل ارکیده، هر چند سال یک بار باید تعویض گلدان ارکیده صورت پذیرد، ولی بهتر است تعویض گلدان هر دو سال یک بار انجام شود و از آنجایی که تغییرات ناگهانی این چنینی برای گیاه به شدت استرس زا است، باید بتوانیم در تشخیص اینکه چه زمانی مناسب انجام این کار است، به خوبی عمل کنیم.

بهترین زمان تعویض گلدان ارکیده از گیاهان آپارتمانی با نور کم، پس از اتمام گلدهی ارکیده است، زیرا زمانی که گیاه در مرحله شکوفا شدن غنچه ها است، اگر گلدان ارکیده تعویض شود، به محض تعویض گلدان به گیاه آسیب وارد خواهد شد، در نتیجه بهترین زمان انجام این کار، موقع ظهور ریشه های جدید و اتمام گلدهی است.

زمان عوض کردن گلدان هر یک از گونه های زیر به این شرح است:

* گلدان های گونه هایDendrobium، Miltonia، Paphiopedilum  و  Phalaenopsisو همه گونه های هیبرید به صورت سالانه عوض می شوند.
* گلدان های گونه هایCattleya، Dendrobium، Oncidium، Odontoglossumو همچنین گونه های هیبرید، دو ساله عوض می شوند.
*گونه های Vanda،  Cymbidium هر سه سال یک بار عوض می شوند.
 

روش های تکثیر گل ارکیده

 .1 تکثیر ارکیده از ساقه 

برای تکثیر ارکیده از طریق ساقه می‌توان از دو روش متفاوت استفاده کرد که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم :

شرایط نگهداری ارکیده بسیار آسان است و این گل زیبا در دسته ی گیاهان مقاوم به نور و آبیاری کم قرار می‌گیرد. در صورتی که تمامی شرایط نگهداری ایده آل باشد، ارکیده بر روی ساقه های خود و در قسمت گره ( ناحیه اتصال برگ به ساقه) گیاهان کوچکی شکل می‌دهد که در زبان انگلیسی به آن ها Keiki می‌گویند و برای تکثیر ارکیده از این پاجوش های کوچک استفاده می‌شود. 



بهترین زمان برای جدا کردن این گیاهچه های کوچک، فصل بهار و بعد از تمام شدن فصل گل دهی است.



برای تکثیر گل ارکیده در این روش، می‌توانید به صورت زیر عمل کنید :

* قسمتی از ساقه گل ارکیده را در نظر بگیرید. بهتر است قسمت انتخاب شده دارای حداقل یک یا دو گره باشد. هنگامی که این گیاهچه ی کوچک دارای 3-2 برگ است و ریشه هایش 7/5 – 5 سانتیمتر طول دارند، آن را به کمک یک وسیله تیز مانند تیغ یا قیچی باغبانی از گیاه مادر جدا کنید .قلمه گرفته شده را به صورت خوابیده و افقی، در بستر پیت موس یا کوکوپیت قرار دهید. با پوشش پلاستیکی روی قلمه را بپوشانید و برای اینکه اکسیژن لازم به گیاه برسد، چند سوراخ در پلاستیک ایجاد کنید. بهتر است پوشش پلاستیکی که انتخاب می کنید روشن باشد تا بتواند نور را از خود عبور دهد. اجازه ندهید که بستر خشک شود و هرروز غبارپاشی کنید. پس از مدتی از قسمت گره، جوانه های جدید ظاهر می شوند. 
 

• * برای کاشت گیاه ارکیده کوچک می‌توانید از مخلوط کاشت مانند خاک ترکیبی گیاه بالغ استفاده کنید. 

2.روش دوم (تکثیر ارکیده از طریق پاجوش)

برای تکثیر به روش پاجوش لازم است گیاهچه های جدید که بروی ساقه گل ارکیده ایجاد می شوند، جدا شده و در بستر جدید کشت شوند. در قسمت گره (نقطه اتصال برگ به ساقه) معمولاً گیاهچه های کوچکی تشکیل می شود که با جداکردن این گیاهچه ها، می توانید گل ارکیده را تکثیر کنید. گیاهچه هایی که بروی ساقه پدیدار می شوند معمولا پس از پایان فصل گلدهی و در فصل بهار ظاهر می شوند. دقت کنید گیاهچه ای که قصد جداکردن آن را از گیاه مادر دارید، دارای حداقل 2 تا 3 برگ باشد و ارتفاع آن به 5 تا 7 سانتی متر رسیده باشد.



گیاهچه را در بستری که شامل کوکوپیت، پیت موس، شن و زغال چوب باشد قرار دهید. برای اینکه ریشه دهی گیاهچه سریع تر شود، مکانی مرطوب را برای گیاه در نظر بگیرید. هر روز غبارپاشی کنید. بازه دمایی مکان نگهداری را بین 22 تا 28 درجه نگه دارید. ممکن است با توجه به شرایط محیطی، زمان ریشه دهی کمی طول بکشد. بین 4 تا 6 ماه زمان ریشه دهی گل ارکیده می باشد.
 

شرایط نگهداری گل ارکیده :

نور :

انواع ارکیده در دریافت نور خورشید با یکدیگر متفاوتند. اما گونه هایی از آنها مانند گل ارکیده فالانوپسیس که در ایران بیشتریافت می‌شوند، نیاز نوری کمی دارند و حتی سایه را ترجیح می‌دهند. این نیاز آنها به دلیل پرورش در گلخانه هایی با سقف شیشه ای سفید است و از اینرو آنها به این نور کم عادت می‌کنند.
 

دما :

دمای مناسب جهت نگهداری گل ارکیده حدودا ۱۲ تا ۲۸ درجه سانتی گراد است. دمای پاییز موجب تحریک گل دهی و بیشتر شدن طول ساقه گل دهنده میشود. اما دمای سرد زمستان موجب سیاه شدن غنچه‌ها می شود. دماهای بالای۳۰ درجه یا به عبارتی دمای زیاد باعث رشد کند گیاه ارکیده می شود.
 
گل ارکیده گیاهی است که منشا نقاط گرمسیری و بارانی را دارد بنابراین به هیچ وجه جای تعجبی ندارد که گیاه علاقه مند به درجه حرارت های خنک باشد ( منظور از خنک هوای بسیار سرد نیست) بنابراین برای افزایش رشد گل ارکیده توصیه می شود دمای خانه همواره در محدوده 16 تا 24 درجه سانتی گراد باشد.
 

آبیاری:

آبیاری ارکیده نیز مانند تمامی گیاهان به محض خشک شدن خاک باید صورت گیرد. اما به طور کلی هفته ای یکبار آبیاری برای آن کافیست. بهتر است هنگام آبیاری برروی ریشه های هوازی نیز آب ریخته شود اما برروی گل ها هرگز آب نریزید، چرا که عمر گل کم می‌شود ،غبارپاشی گل ارکیده تنها در شرایطی مجاز است که در اطراف گیاه همانند زندگی آن در طبیعت تهویه مناسب وجود داشته باشد در غیر این صورت غبارپاشی گیاه با آب آبیاری ارکیده سبب تجمع رطوبت روی بافت رویشی گیاه شده که در نهایت آن بستر مناسب برای هجوم قارچ ها به گیاه فراهم می شود.
 


بهترین زمان برای آبیاری گل ارکیده از گیاهان آپارتمانی تصفیه کننده هوا موقعی است که هفت سانتی متری سطح خاک گلدان خشک بوده و عاری از هرگونه رطوبتی می باشد.

برای آبیاری گل محبوب خود هرگز و هرگز برنامه ریزی مشخصی نداشته باشید (مثل زمانی که تصمیم می گیرد هر شنبه گیاه خود را با یک لیوان به خصوص آبیاری کنید) و همواره رطوبت سطح خاک را توسط انگشت اشاره دست بررسی کرده و تنها در صورت لزوم گیاه خود را آبیاری کنید.

بعد از گذشت پانزده دقیقه از آبیاری، از تخلیه آب در انتهای گلدان مطمئن شوید زیرا اگر آب به درستی و کامل از گلدان تخلیه نشود سبب تجمع املاح و نمک شده که می تواند به ریشه آسیب بزند. 
 

رطوبت:

در فصول رشد یعنی بهار و تابستان به غبار پاشی با آب ولرم و بدون املاح ( آب جوشیده‌ی سرد شده ) نیاز دارد. همچنین در خاک این گیاه از دانه‌های سنگهای سبک معدنی مانند پرلیت و یایا پوکه‌های معدنی درشت استفاده میشود تا ریشه گیاه با چسبیدن به این مواد معدنی رطوبت مورد نیاز خود را تامین کند. توجه کنید که ارکیده در فصول سرد نیازی به غبار پاشی ندارد و این کار برای آن مضر است.
 
یکی از راههای تامین رطوبت مورد نیاز گیاهان، استفاده از جزیره است. در این روش، زیر گلدانی گلدان را پر از آب و سنگریزه کرده و گلدان را بر روی سنگ ها قرار دهید. آب موجود در زیر گلدانی تبخیر شده و رطوبت آن از طریق زهکش زیر گلدان، جذب خاک می‌شود.
 

خاک:

بهتر است بعد از اتمام گلدهی خاک گلدان تعویض شود. بهترین ترکیب ، استفاده از مواد سبک و جذب کننده رطوبت مانند پرلیت، پوکه معدنی درشت خرد نشده و کوکوپیت همراه با بقایای پوسیده گیاهان یا پیت ماس بعلاوه مقداری ذغال چوب و مقدار کمی شن میباشد.
 
مخلوط خاک پیشنهادی به واسطه پیت ماس توانایی تامین عناصر غذایی را برای گیاه داشته و به علت دارا بودن کوکوپیت، به خوبی آب اضافی را از انتهای گلدان خارج می کند.

نقش پرلیت در این خاک پیشنهادی، تهویه یا گردش هوا مابین ذرات خاک است زیرا ریشه های ارکیده برای افزایش راندمان کیفی به اکسیژن نیاز دارند.
 

کود دهی:

کودها و تقویت کننده هایی که به مرور زمان تجزیه و آزاد شوند و یا کودهایی که با ترکیب۱۴-۱۴-۱۴ هستند برای این گل مفیدند. همچنین کود مخصوص ارکیده نیز برای تقویت آن توصیه می‌شود.
 
پیشنهاد میشود در زمان گلدهی ، میزان فسفر را افزایش دهید مثلا از کود ۲۰-۳۰-۱۰ استفاده کنید و همچنین در طول ماههای سرد و زمانی که گیاه به گل نشسته است، کود دهی را کم کنید.
 
بهترین کود برای نگهداری گل ارکیده کودی است که تمامی عناصر ریز و درشت مغذی را برای ادامه چرخه حیات و رشد سریع ارکیده داشته باشد و از طرفی دیگر PH آن در حد متعادل باشد تا محیط خاک اسیدی و یا قلیایی نشود و عناصر غذایی روی جذب یکدیگر اثر منفی نگذارند.
 

هرس:

برای هرس گل ارکیده می بایست از ابزار برش تمیز و استریل استفاده شود بنابراین توصیه می شود جهت ضد عفونی کردن ابزار خود از الکل استفاده نمایید به طوری که ابزار برش به مدت 30 ثانیه در محلول الکل باقی بماند.

برای پرورش ارکیده بعد از اتمام غنچه‌ها و ریختن گلها ساقه گلدهنده را بررسی کنید. روی ساقه زبانکهای سبز یا قهوه‌ای هستند که از ساقه‌های گل دهنده جانبی حفاظت میکند. در صورت وجود چنین زبانکهایی ، ساقه گلدهنده را قطع نکنید. و اجازه بدهید که ساقه‌های جانبی رشد کرده و شکوفا شوند.
 
در قدم بعدی می بایست ریشه های گیاه را اگر از خاک و یا گلدان بیرون آمده اند، در صورت خرابی برش داد و پس از انجام این عمل باید گیاه را از گلدان جدا کرده و مابقی ریشه های گیاه را بررسی کرد به طوری که ریشه های از بین رفته، سست و قهوه ای که در صورت لمس کردن نرم می شوند را هرس کرد.

از طرفی ریشه های گیاه اگر سفید و سبز (ریشه سبز رنگ مخصوص نوع گل ارکیده فالانوپسیس) هستند، نیازی به انجام هرس گیاه نمی باشد.
 

زمان گل دهی:

گل ارکیده یکی از انواع گل آپارتمانی است که عمری بسیار طولانی دارد. مطالعات نشان داده است که عمر گل ارکیده در طبیعت به 100 سال هم می‌رسد و در هر سال، حداقل تا دو بار می‌تواند گلدهی داشته باشد.

فصل گلدهی ارکیده ها متفاوت بوده و معمولا از دی ماه شروع خواهد شد.ارکیده پس از گلدهی، به مدتی استراحت نیاز دارد تا بتواند دوباره به گل بنشیند.بعد از اتمام گلدهی، ساقه گل دهنده را بررسی کنید.روی ساقه، زبانکهای سبز یا قهوه‌ای وجود دارند که از ساقه‌ های گل دهنده جانبی حفاظت میکنند.در صورت وجود چنین زبانکهایی، ساقه گلدهنده را قطع نکرده و اجازه دهید که ساقه‌های جانبی نیز رشد کرده و شکوفا شوند.

مدتی پس از گلدهی زمان استراحت و بازسازی گیاه است تا بتواند مجددا به گل بنشیند. معمولا نوع فالانوپسیسها در سال حداقل یکبار و گاهی تا سه بار  به گل‌دهی می‌رسند.
 
واریته‌ی فالانوپسیس از گل ارکیده، معروف ترین و محبوب ترین می‌باشد در حالت عادی 2 الی 4 ماه گلدهی دارد. مدت زمان گل دهی گل فالانوپسیس به شرایط نگهداری گل ارکیده و مراقبت از آن بستگی دارد.

نوع‌ها و واریته‌های مختلف از گل ارکیده میزان گل دهی متفاوتی دارند در زیر مدت زمان گل دهی گل‌های ارکیده آورده شده است:
* گل ارکیده کاتلیا 7 الی 21 هفته
* گل ارکیده اونسیدیوم 4 الی 6 هفته
* گل ارکیده پافیوپدیوم 6 الی 8 هفته
* گل ارکیده فالانوپسیس 8 الی 12 هفته
* ارکیده دندروبیوم 6 الی 12 هفته


سخن آخر
بدون شک ارکیده یک گل منحصر به فرد است و به خاطر ظاهر  ظریف و زیبای  خود ،شکوه و شیکی و آنتیک بودن را به منزل القا میکند. این محبوبیت به دو دلیل حاصل شده است. اول اینکه این گیاهان بسیار کم توقع بوده و با نگهداری اندکی به محیط خو می گیرند. و از طرف دیگر وقتی گل دهی بکنند گلهاشان تا ماهها زیبا و درخشنده باقی می ماند (حدود سه تا شش ماه بسته به محیط و شرایط). متاسفانه پرورش ارکیده برای برخی از افراد دشوار است و رشد موفقی نخواهد داشت. کسی که می خواهد گل ارکیده را پرورش دهد باید خود را برای موفقیت و شکست در رشد این گل دوست داشتنی آماده کند.
 

منبع: گروه خانه و خانواده راسخون